Dinlenme hakkı anayasal bir haktır. Anayasanın 50. maddesinde, dinlenmenin çalışanların hakkı olduğu, ücretli hafta ve bayram tatili ile ücretli yıllık izin hakları ve şartlarının kanunla düzenleneceği hüküm altına alınmıştır.

657 sayılı Kanunun 4/B maddesinde, sözleşmeli personelin izin haklarının Cumhurbaşkanınca belirleneceği ifade edilmiş, bu çerçevede Sözleşmeli Personel Çalıştırılmasına İlişkin Esasların 9. maddesinde sözleşmeli personelin yıllık izin hakkı düzenlenmiştir. Bu hükme göre mülga 217 sayılı KHK kapsamına giren kurumlarda geçen hizmet süresi bir yıldan on yıla kadar olan sözleşmeli personele yirmi gün, on yıldan fazla olanlara ise otuz gün yıllık ücretli izin verilmektedir.

Kamuda memur ve sözleşmeli personel bakımından izin hakkının kullanılması personelin inisiyatifine bırakılmış, amirlere ise izin kullanma dönemini belirleme konusunda takdir hakkı verilmiştir. Memurlar bakımından yıl içinde kullanılmayan izin hakkı ertesi yıla devretmekte, ertesi yıl da kullanılmaz ise yanmaktadır. Sözleşmeli personelin kullanılmayan izinleri ise sözleşmenin mali yılla sınırlı olması gerekçesiyle ertesi yıla bile devretmeden yanmaktadır.

İş Kanunu izin hakkının kullanımı konusunda daha ileri düzenlemeler içermektedir. İşveren işçiye hak ettiği izni kullandırmakla yükümlü olup, bunun takibini yapması gerekmektedir. İşçinin kullanamadığı izin hakları hiçbir surette yanmamakta, varsa kullanılmayan izin haklarına karşılık gelen ücret hizmet akdi son bulduğunda en son ücreti dikkate alınarak topluca ödenmektedir.

Sözleşmeli personelin hak ettiği izinlerin hangi gerekçe ile olursa olsun kullandırılmaması en başta Anayasaya aykırıdır. İş yoğunluğu bulunması, kamu hizmetlerinde aksama yaşanacak olması izin hakkının kullandırılmasına engel olmamalıdır. Kamu idarelerinde askeri kurumlar dışında izin planlaması uygulaması gelişmediği, izin kullanımı personelin talebine bağlı tutulduğu için özellikle yıl sonuna yakın dönemlerde yanacak izinlerin kullanılması, yaz döneminde izin taleplerinin belli aylarda yoğunlaşması durumu ortaya çıkmakta izin taleplerinin hepsinin kabul edilmesi ise hizmet sunumunda aksamalara yol açmaktadır.

Bu çerçevede kurumların yıllık izin kullanımı konusunda planlama yapmaları, hangi personelin hangi dönemde izin kullanacağını yaklaşık olarak tespit etmeleri, personele izin kullandırma konusunda inisiyatif almaları uygun olacaktır. Bu konuda ortaya çıkan sorunların giderilmesi için kurumlarda izin planlamasına gidilmesi ile Esaslarda düzenleme yapılarak yıl içinde kullanılamayan izinlerin olması halinde işçilerde olduğu gibi bu izinlere karşılık gelen ücretin sözleşme dönemi sonunda ödenmesini önermekteyiz.

Sözleşmeli personelin çalışma sürelerine ilişkin olarak Esasların 13. maddesinde, Devlet memurları için saptanan çalışma saat ve süreleri sözleşmeli personel için de uygulanacağı, sözleşmeli personelin o gün bitirilmesi gereken işlerin bitimine kadar çalışmak zorunda olduğu, normal çalışma sürelerini aşan bu süreler için ilgili kanunlarında öngörülen hükümler saklı kalmak kaydıyla her sekiz saati için bir gün hesabıyla izin verileceği hükme bağlanmıştır. Bu hükümlerden idarelerce sözleşmeli personele fazla çalışma yaptırılabileceği, bu çalışmalar karşılığında ücret ödenmeyeceği ancak izin kullandırılacağı anlaşılmaktadır.

Diğer taraftan toplu sözleşme hükümlerine dayalı olarak Adliye, Gelir İdaresi, SGK, Nüfus ve Vatandaşllık Hizmetleri ve diğer bazı kurum personeline fazla çalışma yaptırılmakta ve karşılığında ücret ödenmektedir. Bu fazla çalışmalar ise önceden belirlenmiş usul ve esaslar çerçevesinde yürütülmektedir. Toplu sözleşme ile getiriilen fazla çalışma uygulaması genel olarak personelin tamamını değil belli bir oranını kapsamakta, bütçe kanunlarındaki fazla çalışma saat ücretinin 3 katı ücret verilmekte, aylık ve yıllık saat limitleri dahilinde uygulanmaktadır. Bunun istisnası Nüfus ve Vatandışlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü için söz konusu olup, tüm personel fazla çalışma kapsamında bulunmakta, aylık 50 saat ve yıllık 500 saate kadar fazla çalışma yaptırma yetkisi bulunmaktadır.

Sonuç olarak;

- Yıllık ücretli izin hakkının anayasal bir hak olduğunu, yıllık izin talebinde bulunan sözleşmeli personelin izninin kullandırılması gerektiğini, hizmet aksaması yaşanmaması için kurumların izin planlaması yapmalarının uygun olacağını, Esaslarda düzenleme yapılarak izinlerin gelecek yıla devrinin sağlanması ve çeşitli sebeplerle kullanılamayan izinler için sözleşme dönemi sonunda ücret ödenmesi gerektiğini,

- Esasların 13. maddesi kapsamında mesai sonrası günlük işlerin bitimine kadar çalışması gereken veya toplu sözleşme hükümleri kapsamında fazla çalışma yapacağı bildirilen sözleşmeli personelin fazla çalışmakla yükümlü olduğunu, ancak kurumların tüm personelin fazla çalışmasının gerekmediği durumlarda personelin mazeretini dikkate alarak dönüşümlü bir uygulamaya gitmesinin yerinde olacağını,

değerlendirmekteyiz.