Eşi engelli statüsünde çalışmaya başlayan sözleşmelinin (399) aile yardımı kesilir ?

375 sayılı KHK'ya ek bir madde konularak sözleşmeli personele aile yardımı ödenmesi öngörülmüştür. İlgili hüküm şu şekildedir:

"Ek Madde 8-(Ek: 13/2/2011-6111/118 md.)

Ayın veya haftanın bazı günleri ya da günün belirli saatleri gibi kısmi zamanlı çalışan sözleşmeli personel hariç olmak üzere kamu kurum ve kuruluşlarının merkez ve taşra teşkilatları ile döner sermaye işletmelerinde sözleşmeli personel pozisyonlarında istihdam edilenlerden aile yardımı ödeneğinden veya başka bir ad altında da olsa aynı amaçla yapılan herhangi bir ödemeden yararlanamayanlara, Devlet memurlarına verilen aile yardımı ödeneği, herhangi bir vergi ve kesintiye tabi tutulmaksızın aynı usul ve esaslar çerçevesinde ödenir."

Bu hüküm gereğince belirtilen istisna hariç tüm sözleşmeli personele (399 sözleşmeli, 4/B'li sözleşmeli, belediye sözleşmelisi, teşkilat kanunlarınba göre çalıştırılan sözleşmeliler) 25/2/2011 tarihinden itibaren aile yardımı ödeneği verilmektedir.

657 sayılı Devlet Memurları Kanununun Aile Yardımı Ödeneğini düzenleyen 202. maddesinde; "Evli bulunan Devlet memurlarına aile yardımı ödeneği verilir. Bu yardım, memurun her ne şekilde olursa olsun menfaat karşılığı çalışmayan veya herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşundan aylık almayan eşi için 1500, çocuklarından herbiri için de 250 gösterge rakamının (72 nci ay dahil olmak üzere 0-6 yaş grubunda yer alan çocuklar için bir kat artırımlı) aylık katsayısı ile çarpılması sonucu elde edilecek miktar üzerinden ödenir. Eşlerden birine iş akdi veya toplu sözleşme gereği çocukları için yapılan aile yardımı ödeneği daha düşük ise, yalnız aradaki fark ödenir. Bu fıkrada yer alan gösterge rakamlarını 3 katına kadar artırmaya Bakanlar Kurulu yetkilidir. Dul memurların çocukları için yukarıki fıkralar hükmü uygulanır. Boşanma veya ayrılık vukuunda mahkeme bu yardımın hangi tarafa ve ne oranda verileceğini de kararında belirtir. Devlet memurunun, geçimini sağladığı üvey çocukları için de bu ödenek verilir." hükmü aile yardımı ödeneğine hak kazanma başlıklı 204 üncü maddesinde; "Memur, eş için ödenen aile yardımı ödeneğine evlendiği; çocuk için ödenen yardıma da çocuğunun doğduğu tarihi takip eden ay başından itibaren hak kazanır." hükmü ile aile yardımı ödeneği hakkını kaybetme 205 inci maddesinde; "Memur, eş için ödenen aile yardımı ödeneği hakkını eşinden boşanma veya eşinin ölümü, çocuk için ödenen yardım ödeneği hakkını da çocuğun ölümü veya 206 ncı maddedeki hallerin vukuunu takip eden ay başından itibaren kaybeder." hükmü yer almaktadır.

Aile Yardımı Ödeneğinin Ödeme Usulü, anılan Kanunun 203 üncü maddesinde yer alan "Aile yardımı ödeneği Devlet memurlarına her ay aylıklarıyla birlikte ödenir. Karı ve kocanın her ikisi de memur iseler bu ödenek yalnız kocaya verilir. Aile yardımı ödenekleri hiç bir vergi ve kesintiye tabi tutulmaksızın ödenir ve borç için haczedilemez." hükmü ile belirlenmiştir.

Her Ne Şekilde Olursa Olsun Menfaat Karşılığı Çalışmayan veya Herhangi Bir Sosyal Güvelik Kuruluşundan Aylık Almayan Eş İfadesinden Ne Anlaşılması Gerektiği: Türk Dil Kurumunun Güncel Türkçe Sözlüğe göre "Menfaat" kelimesinin anlamı çıkardır. Aile yardımı ödeneği açısından da "menfaat" kelimesini tek başına değil "her ne şekilde olursa olsun" ifadesiyle birlikte ele değerlendirmek gerekir. Dolayısıyla, aile yardımı ödeneği açısından "her ne şekilde olursa olsun menfaat" karşılığı çalışmayan eş ifadesinden "bir karşılık", "bir yarar", bir fayda" sağlamamayı anlamak gerekir. Bir başka ifadeyle, çalışma karşılığında her ne şekilde olursa olsun bir menfaat elde eden eş için aile yardımı ödeneği verilmez.

"Herhangi bir Sosyal Güvenlik Kuruluşundan aylık almayan eş" ifadesinden ise malüllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları ile vazife malüllüğü halinde yapılan sürekli ödemeleri, emekli aylığını anlamak gerekir.

Anılan değerlendirmeler çerçevesinde uygulamada sıklıkla karşılaşılan ve aşağıda belirtilen durumlarda aile(eş) yardımı ödeneği ödenmez:

- Eşin tarım sigortalısı olması.

- Eşin sigortalı olarak çalışması.

- Eşin sigortalı olmasa bile ücret/menfaat karşılığı çalışması.

- Eşin memur olması.

- Eşin herhangi bir Sosyal Güvenlik Kuruluşundan aylık alması.

- Eşin Ölmesi.

- Boşanma.

Ayrıca, 31/12/2005 tarihli ve 26040 3. mükerrer sayılı Resmi Gazetede Merkezi Yönetim Harcama Belgeleri Yönetmeliği yayımlanarak yürürlüğe girmiş bulunmaktadır. Anılan Yönetmeliğin "Sosyal yardımlar" başlıklı 12 inci maddesinde "Kamu personeline yapılacak sosyal yardım ödemelerinde, ödemenin çeşidine göre aşağıda belirtilen belgeler aranır.

a) Evlenme yardımı: Aile yardımı bildirimi (Örnek No: 14) ödeme belgesine bağlanır.

b) Aile yardımı: Aylıklarla birlikte ödenen bu yardım, personelin ilk işe girişinde alınacak Aile Yardımı Bildirimine (Örnek: 14) dayanılarak ödenir. Bu bildirim, personelin aile yardımından yararlanan eş veya çocuk durumunda meydana gelen değişiklikler ile yer değiştirme suretiyle atama halinde yenilenir. Bildirimler, ödeme belgesinin Sayıştaya gönderilecek nüshasına eklenir." hükmü yer almaktadır.

Diğer yandan 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 31. Maddesinde engellilik indirimi düzenlenmiştir. Hükümde "Çalışma gücünün asgari % 80'ini kaybetmiş bulunan hizmet erbabı birinci derece engelli, asgari % 60'ını kaybetmiş bulunan hizmet erbabı ikinci derece engelli, asgari % 40'ını kaybetmiş bulunan hizmet erbabı ise üçüncü derece engelli sayılır ve aşağıda engelli dereceleri itibariyle belirlenen aylık tutarlar, hizmet erbabının ücretinden indirilir.

Engellilik indirimi;

- Birinci derece engelliler için 440.000.000 lira (900 TL),

- İkinci derece engelliler için 220.000.000 lira (470 TL),

- Üçüncü derece engelliler için 110.000.000 lira (210 TL)dır.

Engellilik derecelerinin tespit şekli ile uygulamaya ilişkin esas ve usuller Maliye, Sağlık ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik bakanlıklarınca bu konuda müştereken hazırlanacak bir yönetmelik ile belirlenir." ifadesi bulunmaktadır.

Sonuç olarak,

1.Çalışma karşılığında her ne şekilde olursa olsun bir menfaat elde eden eş için memura ve sözleşmeli personele aile (eş) yardımı verilmemektedir, ödeniyorsa kesilmektedir. Çalışan eşin engelli olması, aile (eş) yardımı açısından bu durumu değiştirmemektedir. Bu halde eşinizin çalışmaya başladığını kurumunuza aile yardımı bildirimi ile iletmeniz gerekmektedir.

2.Mevzuatta bildirim verme zamanına ilişkin bir sınırlama bulunmamakla birlikte, "eş durumunda meydana gelen değişiklik" hallerinde bildirimin yenileneceği belirtilmektedir. Burada eşinizin sosyal güvenlik kaydının oluştuğu tarihten itibaren en kısa sürede bildirimin yenilenmesi uygun olacaktır. Aksi takdirde bu tarihten sonra alacağınız eş yardımının geri tahsili söz konusu olabilir.

3. Aile yardımı açısından durum böyle olmakla birlikte, eşinizin engellilik düzeyine göre engellilik indiriminden faydalanması mümkün gözükmektedir.